Goed geheugen: aangeboren of aangeleerd?

Een goed geheugen is nooit weg. Dat geldt ook voor uitgevers, redacteuren en journalisten. Maar is dat aangeboren of aangeleerd? Er zijn methodes om je geheugen te trainen, maar die kosten tijd en doorzettingsvermogen. Waarom zou je eigenlijk zoveel moeite doen?

Maup de Brauw
Het was in het Kasteel van Rhoon. Het moet in de jaren ’70 zijn geweest. Maup de Brauw, van medio 1971 tot medio 1972 Minister voor Wetenschapsbeleid en Wetenschappelijk Onderwijs, hield een lezing. Ik was erbij als verslaggever van het Chemisch Weekblad.
Ik luisterde, maar schreef niets op. Ik had kort tevoren gelezen over een methode, loci, om je geheugen te trainen in het opslaan van informatie  op een bepaalde locatie (loci) in een vertrouwde omgeving en  daarna het ophalen ervan . De volgende dag kon ik in gedachten wandelend door mijn huis weer de hele lezing reproduceren.

Supergeheugen
Dorine Schenk beschrijft loci in een recent artikel in de NRC “Iedereen een supergeheugen” (19 maart) naar aanleiding van een gesprek met Boris Konrad, een geheugenwetenschapper. Zijn belangrijkste boodschap “ Door trainen kan iedereen beter onthouden. Er is geen aanleg voor nodig”.

Geheugenpaleis
In het boek “Het geheugenpaleis” oorspronkelijk “Moonwalking with Einstein: The Art and Science of Remembering Everything” (2011), beschrijft Joshua Foer, een internetjournalist, de historie en werking van loci, het door de Grieken en Romeinen al toegepaste herinneringssysteem. Als ontdekker wordt de dichter Simonides van Keos genoemd. In die tijd was het interne geheugen van groot belang omdat er nog nauwelijks andere vormen van informatieoverdracht bestonden. Er heerste een orale traditie. Veel redenaars gebruikten de techniek om hun redevoeringen te memoriseren.

Loci
Loci, ook wel de reismethode genoemd, is een geheugentechniek waarbij gebruik gemaakt wordt van opslag van gevisualiseerde informatie in een vertrouwde omgeving: een geheugenpaleis, waar je in gedachten doorheen kan wandelen, de beelden tegenkomt die je eerder geplaatst had en zo de informatie weer terug kan halen. Die beelden moeten liefst voorzien zijn van bizarre toevoegingen.
Waarom gevisualiseerd? Het brein is erop gebouwd om beelden te onthouden. Bovendien werkt het associatief, reden waarom mindmaps zo effectief zijn.

Drempels overschrijden
Een goed geheugen kan iedereen leren, het is niet aangeboren. K. Anders Ericsson (Florida State University) kopt een van zijn artikelen met “Exceptional Memorizers: Made, Not Born” .
Er zijn wel twee drempels (1) je moet de informatie zodanig kunnen visualiseren dat het opvalt en goed herkenbaar is, (2) je moet veel tijd steken in het oefenen: het visualiseren, het geheugenpaleis opzetten, de beelden plaatsen.
Het visualiseren van abstracte begrippen wil nog wel eens moeilijk zijn. Gunther Karsten heeft daar een beeldwoordenboek (Duits) voor samengesteld. Wat anderen ook zouden kunnen doen. Konrad verbeeldt abstracte zaken zoals getallen anders: “Twaalf is een dinosaurus”. Waarom ook niet.

A Dirty Mind is a Joy forever
Bij het vormen van beelden, zegt Foer, helpt het als je een ‘dirty mind ‘hebt.
Petrus van Ravenna,  schrijver van het beroemdste geheugenhandboek uit de vijftiende eeuw: ” als je iets snel wilt onthouden, plaats dan de beelden van de mooiste maagden in je geheugenpaleis: het geheugen raakt buitengewoon geprikkeld door beelden van vrouwen”. Dat geldt met name voor mannen.

Handboeken te over
Over geheugentechnieken zijn al vroeg in de historie handleidingen, regels en handboeken geschreven. In de eerste eeuw voor Christus verscheen het retorisch handboek Ad Herennium. In die periode stelde Cicero regels en handleidingen op, wat Quintilianus een eeuw later deed. Eeuwen later het eerder genoemde handboek van Petrus van Ravenna. In de negentiende eeuw was het mnemotechnisch handboek van Alphonse Loisette populair : “Physiological Memory: The Instantaneous Art of Never Forgetting”(1886)
Ook vandaag de dag verschijnen nog, met de regelmaat van een klok, zelfhulpboeken over verbetering van je geheugen. Kijk maar eens op bol.com, waar je zó uit meer dan twintig boeken kan kiezen!

Kampioenschappen voor geheugenatleten
Er bestaan voor uitzonderlijke “geheugenatleten” waartoe Konrad ook behoort landen- en wereldkampioenschappen. Foer die zulke competities placht te verslaan werd er door aangestoken, trainde een jaar bovenmatig en werd Amerikaans kampioen.

Nu niets meer te onthouden
In de loop der eeuwen kwamen externe geheugens op, in eerste instantie het boek. Een echte versnelling vond pas plaats tegen het einde van de twintigste eeuw: computers, internet, the cloud, tablet, smartphone. New school.
Je hoeft tegenwoordig niets meer te onthouden. Je vindt alles op internet. Hoofdrekenen (tafels herinneren)? Niet meer nodig. Je smartphone met een rekenprogramma is altijd bij de hand. Zelfs zakjapanners zijn passé.

Aandacht helpt ook
Foer merkt tenslotte op dat zijn training in zijn dagelijks leven niet veel geholpen heeft. Hij schrijft dat hij op een dag, na een samenzijn met zijn collega geheugenatleten, met de bus naar huis ging en zich pas later realiseerde dat hij met de auto gekomen was.
Aandacht maakt niet alles mooier, zoals Ikea beweert, maar het helpt ook met onthouden. Mindfulness. Gedachten goed inprenten. Associatie kan daarbij helpen zoals ook het bekende: een gedachte die je ontschoten is weer oproepen door terug te lopen naar de plek waar je ‘m kreeg.
Toch is een beetje oefenen nooit weg. Ook aanbevolen voor uitgevers, redacteuren en journalisten.

Edwin Kisman

[email protected]