“Maakt geld gelukkig?”. In zijn boek met deze titel antwoordt Ap Dijksterhuis “Ja, als je het deelt”. Weggeven maakt uiteindelijk gelukkiger dan voor onszelf houden.”Het geluk dat het geven aan anderen ons brengt, is universeel en aangeboren”. Die ervaring heb ik ook: geld geven maakt gelukkig. Zo ongeveer is het ook voor het delen van gedachten en ideeën. Dat is waarom het schrijven van columns mij een goed gevoel geeft: ik deel hierin mijn gedachten, in columns, zoals ik mijn blogs tegenwoordig noem, op aandringen van mijn zoon Floris.
Ik ben op Nieuwsdieet gegaan. Al het Nieuws heb ik ‘on hold’ gezet. Op kerstavond heb ik de daad bij het woord gevoegd. Kwam dat door het overvloedige Kerstmaal of omdat ik het boek van Rolf Dobelli “Het Nieuwsdieet. Omgaan met de overload aan informatie” voor de tweede maal las? Ik denk, vooral dat laatste. Over het Nieuws dat ons als een Pacman opslokt.
Wat heet genoeg? Genoeg is net als smaak, er valt niet over te twisten. Wat voor de een méér dan genoeg is, is voor de ander nog lang niet genoeg. Zo houden?
Wat is genoeg?
De Zwitserse schrijver Rolf Dobelli stelt dat een inkomen van een ton ruim voldoende is. Lijkt me ook. Maar voor Rupsje Nooit Genoeg is ’t dat bij lange na niet. Een blokje huizen erbij en een Grand Prix in de blonde duinen. ‘Now we’re talking’.
Terwijl voor de een twee maaltijden per dag genoeg zijn, droomt een ander van een zevengangen diner, overvloedig besprenkeld met Premier Cru-wijnen.
Is voor de één een Hema horloge van € 5 genoeg, de ander struint het web af naar een goud gerande Rolex, Limited Edition. Zijn negende. Alsof je de tijd daarmee beter onder controle krijgt.
Terwijl de een kiest voor een camping in Hoek van Holland, verkiest de ander de Maagdeneilanden. Da’s pas een paradijs. Blanke stranden, smaragdgroen water en vooral veel brievenbusfirma’s, meer dan maagden.
“Genoeg” is dus rekbaar. Zo laten of toch grenzen stellen? Soms is dat nodig.
Voortdurend streven naar méér
De meeste mensen streven naar méér. Dat Wilders minder wilde was dan ook opmerkelijk.
Die drang naar méér kan neurologisch, evolutionair en ook economisch verklaard worden. Een vurig verlangde aankoop kan in de hersenen neurotransmitters aanmaken, die op hun beurt een beloningspad activeren en zo een geluksgevoel teweegbrengen. Die vaak van korte duur is. Het hebben van de zaak, is immers het einde van het vermaak. Na de hosanna een terugval: de hedonistische tredmolen.
Voor de jager-verzamelaar was méér vergaren een kwestie van overleven. Morgen zou ‘t wel eens een dag zonder vangst kunnen zijn. Die drijfveer is blijven hangen in de mens en vormt mogelijk de basis van de “onverzadigbare behoeften” waarover de Skidelsky’s het hebben.
Skidelsky’s
Hoeveel is genoeg? Robert Skidelsky en zijn zoon Edward verklaren in hun boek “How Much is Enough?: Money and the Good Life”dat die “onverzadigbare behoeften” voortvloeien uit het kapitalisme. Was geld in de oudheid een middel om het doel, een goed leven, te bereiken. Sinds de opkomst van het kapitalisme, vanaf de industriële revolutie, werd geld van middel tot doel verheven. Het heeft, volgens de Skidelsky’s weliswaar het goede leven mogelijk gemaakt, maar heeft gelijktijdig dat oorspronkelijke doel, het goede leven, als prioriteit uit het oog verloren.
Keep up with the Joneses
Die drijfveren, die mogelijk samenwerken, maken het moeilijk de “onverzadigbare behoeften” van de mens te beteugelen. Méér, méér, méér is het credo. Daarnaast speelt ook status een rol, we moeten, zoals de Skidelsky’s het noemen, “keep up with the Joneses”. Jaloezie, overtroeven. Buurman een Lamborghini Aventador? Ik een Porsche Carrera GT al moet ik daarvoor mijn hypotheek uitbreiden.
Anderzijds bestaat er zoiets als angst voor “sociale daling”, zoals Jonas Kooyman dat in de NRC van 3 oktober beschrijft. Dat leidt tot “doen alsof” en “middelmatige luxe”. Ietsje méér dus dan genoeg, maar net niet over de top. Het verlangen naar meer, mooier en beter wordt vandaag de dag ook nog eens breed aangejaagd door de sociale media. Van kampvuurtje tot bosbrand. Facebook, Instagram, Tik-tok, al dan niet met influencers als voorzangers. De inprenting van een schoonheidsideaal.
BBP gaat vóór uitstoot
Grenzen aan de Groei
“Genoeg” verheffen tot een norm? Dat zal niet zomaar lukken.
Ondanks de donkere wolken die zich boven onze planeet samenpakken blijft onze economische groei doorgaan. Het bbp van Nederland is in 2020 met 3,9% gegroeid, in 2022 wordt een groei van 3,5% verwacht. Een streepje lager, maar als de groei met dit tempo doorgaat is het bbp in 2050 bijna driemaal hoger dan nu. Reken het zelf maar uit. Dankzij de toegenomen produktie, energieconsumptie en de daarmee gepaard gaande afvaluitstoot (zowel gas als vast). Hoe moet dat als we volgens “Parijs” onze broeikasgasuitstoot in 2050 teruggebracht moeten hebben naar netto bijna nul?
Apocalyps voorkomen
We moeten dus vasthouden aan het begrenzen van die “onverzadigbare behoeften”. Het moet genoeg zijn. Domweg, vanwege die donkere wolken boven elke horizon op onze planeet. Het zijn de voorboden van een Apocalyps. “Grenzen aan de Groei” werd in 1972 al geroepen door de Club van Rome. Het rapport werd uitgewerkt door een team van MIT onder leiding van Dennis en Donella Meadows. Wat is er mee gedaan?
Min of méér?
Hoe dan?
Genoeg, hoe dan?
Produktie verminderen, consuminderen, geen of minder reclame om de verkoop aan te jagen, minder vervuiling, afval minderen te land, ter zee en in de lucht. De aarde minder uitputten. Welvaart beter spreiden. Korter werken, de droom van Keynes waarmaken, maximaal 3 uur per dag.
De Skidelsky’s doen in hun boek uit 2012 ook aanbevelingen: een basisinkomen voor iedereen, progressieve belasting vooral op (exhorbitante) bestedingen in plaats van op inkomen en vermindering van reclame door de kosten ervan niet meer aftrekbaar te maken.
Veel minderen en ontspullen om méér van dat ene ingredient te krijgen: een goed leven.
Want, om met Jason Hickel te spreken “Less is More”.
Edwin Kisman
Lees meer over ontspullen – columns Boeken fileren kan ook nog
28 okt 2016 Het ‘Endowment effect’ staat opruimen in de weg
2 dec 2016 Mijn knipselarchief,nu digitaal
27 jul 2018 Opruimen en ordenen met een fraudeleermoment
30 okt 2019
Lees meer over de donkere wolken – columns Apocalypse Magazine. Een eigentijds klimaatblad
27 sep 2019 Apocalypse Magazine wordt Apocalyps Nu!
4 oktober2019 Apocalypse 3. Als lemmingen naar de afgrond
17 oktober 2019 Journal of Apocalypse Science (JAS) Corona en Stikstof onder één dak
3 juli 2020 Klimaatcrisis: De slimste overleeft
27 jan 2021
En de sites.. Existential Risk Observatory Genoeg. Precies wat je nodig hebt,Website Shelly Rosso
..en de boeken Robert & Edward Skidelsky (2012) “How Much is Enough? The Love of Money and the Case for the Good Life” Jason Hickel (2020), “Less is More. How degrowth will save the world”.
Marieke Henselmans (red) (2001) Genoeg uitgegeven. handboek voor consuminderen
Hanneke van Veen, Rob van Eeden (1994) Meer doen met minder (Genoeg)
Hoe houd de Human overzicht over zijn financiën? Met een ‘mentale boekhouding’. Met potjes die hij met z’n Systeem 1 beheert.
Aparte rekening
Ik heb bij m’n bank een aparte rekening geopend, die ik ‘Fonds Perdu’ heb genoemd. Af en toe stort ik hier een bedrag op. Voor m’n gevoel heb ik dat bedrag op dat moment al uitgegeven. Een voorschot op onwelgevallige, onverwachte, nog onbekende kosten. De psychologische waarde van dat geld is nul. Ik heb een suggestie van Rolf Dobelli gevolgd.
Betalingspijn
Uit het Fonds Perdu betaal ik zaken, waar ik doorgaans niet graag geld aan uitgeef. Om een “betalingspijn” te vermijden. Boetes bijvoorbeeld. Of een Staatslot hoewel ik er zeker van ben dat ik die toch niet win. Ik ben alleen maar medefinancier van de hoofdprijs. Of een onverwachte, onverzekerde schade. M’n auto opengehaald aan een betonnen paaltje dat hoger was dan ik dacht.
Mental Accounting
Zo vang ik moeiteloos en zonder pijn onverwachte kosten op. Het is een voorbeeld van ‘Mental Accounting’, mentaal boekhouden, dat vooral bepaald wordt door de psychologische waarde van geld. Een andere visie dan die van de econoom die zegt “geld is geld”.
Twee denksystemen: Systeem 1 en Systeem 2
Ons denken bestaat volgens een concept van William James uit twee soorten. Zijn ‘Dual Process Theory’ beschrijft twee denksystemen: een Systeem 1 en een Systeem 2.
Het Systeem 1 denken is onbewust, onvrijwillig, automatisch en snel. Het Systeem 2 vereist bewuste aandacht en een mentale inspanning. De gedragseconomen Daniel Kahneman en Amos Tversky hebben op dit concept voortgeborduurd. Kahneman heeft er in 2002 zelfs de Nobelprijs economie voor gekregen.
Humans en Econs
De gedragseconoom Richard Thaler introduceerde het concept ‘Mental Accounting’ en ook twee menstypen: Humans en Econs. Humans ( de Irrationele Mens) zijn Systeem 1 denkers, mensen die handelen op basis van onbewuste drijfveren en heuristieken, waarbij complexe problemen gereduceerd worden tot simpele, goed te begrijpen en overzichtelijke kwesties. Zij reageren en beslissen snel en nemen daardoor niet altijd de juiste beslissingen, omdat vaak vooroordelen (bias) roet in het eten gooien. Econs ( de Homo Economicus) zijn rationele mensen, Systeem 2 denkers. Beredeneren alles en rekenen problemen nauwgezet door.
Hoewel ik, door de bank genomen, een Human ben, pak ik eens in de zoveel tijd Excel erbij om mijn verzameling mentale rekeningen op te frissen. Reshuffle, uitlopers te snoeien. Een update, versie 20.20.
Nog een paar voorbeelden
Het Fonds Perdu is een voorbeeld van ‘Mental Accounting’. Het aanhouden van zo weinig mogelijk schulden is er ook een. Dat betekent bijvoorbeeld, snel rekeningen betalen. Eenmaal betaald verdwijnen zij uit de mentale kast. Biedt ook het voordeel dat oplichters als onderstaand snel ontmaskerd kunnen worden.
Geen betaling op krediet
Betekent ook, weinig betalen met een credit card. En zelfs in een aantal gevallen: vooruit betalen. Dobelli doet dat bijvoorbeeld bij vakanties. Hij volgt daarbij de ‘peak-end-rule’ van Kahneman, die stelt dat je van een belevenis alleen het hoogtepunt en het eind onthoudt. Hij betaalt de rekening van een exclusief vakantiehotel daarom vooraf. Om een onplezierig einde, het betalen van een hoge rekening bij vertrek, te vermijden.
Jesse Klavers € 10.000
Een ander fenomeen dat tot het gebied van de ‘mental accounting’ behoort, is het feit dat gekregen, gewonnen (loterij, fruitmachine) of gevonden geld een andere waarde heeft dan geld waarvoor (hard) gewerkt is, dat verdiend is. Dat is gebleken uit onderzoek. Die andere waardering uit zich bijvoorbeeld in een ander bestedingsgedrag. Gratis geld wordt makkelijker, roekelozer en impusiever uitgegeven. Aan leuke, opwindende, luxe of onnodige zaken. Ik vermoed dat Jesse Klaver met z’n voorstel om achtienjarigen € 10.000 te geven niet heeft gedacht aan dit verschijnsel. Misschien denkt hij in de trant van Rutger Bregman “ De meeste Achtienjarigen zijn Econs”.
Vooruit betalen
Je geld mentaal beheren, kent veel valkuilen en leidt tot beslissingen waarvan Econs gruwen. Humans weten echter niet beter en voelen zich er goed bij. Het zijn luie beheerders die zich laten leiden door hun buikgevoel en hun onbewuste berekeningen. Eigenlijk komt het er op neer dat zij zichzelf soms belazeren. Zoals ik met mijn Fonds Perdu. Econs belazeren zichzelf niet. Die nemen ‘s ochtends bij het ontbijt nog even hun ‘excel sheet’ door, waarin haarfijn hun financiële situatie van de dag beschreven staat.
Edwin Kisman
Zie en lees ook
‘Thinking Fast and Slow’. Een boek van Daniel Kahneman. In het Nederlands vertaald met de titel “Ons Feilbare Denken. Thinking, fast and slow”. Feilbaar!. “ We zijn betrokken. Maar niet onfeilbaar.” Waar heb ik dat eerder gehoord?
Mijn project is mislukt. Ik heb mijn doel niet bereikt.
Ik ben mislukt. I’m a loser. Ik stop er mee.
Is dat wel zo? Ben je een loser en moet je wel stoppen?
Onlangs kwam het boek van Rolf Dobelli uit: “Het Nieuwsdieet. Omgaan met de overload aan informatie “. Dobelli is een van mijn lievelingsauteurs. De Engelse versie kwam een week later uit: “Stop reading the news. A manifesto for a happier, calmer and wiser life”.
Aanraders, die boeken.
Bestseller
Het boek is in feite de uitwerking van één hoofdstuk uit zijn in 2013 verschenen boek “The Art of Thinking Clearly”. Een bestseller. Dat hoofdstuk verwoordde toen al zijn overtuiging: “Why You Shouldn’t Read the News”.
Information Anxiety
Eigenlijk borduurt Dobelli voort op het boek uit 1989 van Richard Saul Wurman “Information Anxiety”, dat de ondertitel had: “The breakthrough book which explains why the informatioin explosion has backfired, leaving us inundated with facts but starved for understanding”.
Begrip cruciaal
Het begrijpen van de complexe wereld. Daar gaat het om. Niet om de feiten Wurman en Dobelli zijn het daarover eens.
Gestopt met het nieuws Dobelli legt uit waarom hij gestopt is met het “consumeren van nieuws”.
Dat doet hij aan de hand van een groot aantal argumenten, waaronder:
* Nieuws is tijdverspilling
* Nieuws bevestigt onze misvattingen
* Nieuws versterkt de ‘hindsight bias’ en de ‘availability bias’
* Nieuws belemmert het denken
* Nieuws stimuleert het terrorisme
* Nieuws verstoort onze gemoedsrust
Zijn argumenten bevatten kernbegrippen, die hij ondermeer ontleende aan de concepten van de gedragseconoom Daniel Kahneman.
Vroegere blog
Ik heb twee jaar geleden over dit onderwerp ook een blog geschreven onder de titel: “Genoeg van het Nieuws”.
In die tijd bleek dat een toenemend aantal mensen het nieuws en de nieuwsmedia mijdde. Hoe sterk was die trend en wat was de oorzaak? Costera Meijer van de VU Amsterdam onderzocht dat in 26 landen, samen met een collega van Oxford University. Was het een bedreigende ontwikkeling en zou het een aanpassing van de redactieformules van nieuwsmedia noodzakelijk maken?
Verklaring
De verklaring van Meijer: bedreigde wezens kiezen voor vlucht- of tot vechtgedrag. Het is de bedreigende verpakking van het nieuws, de feiten en de commentaren die tot het mijdingsgedrag leiden. (Slecht) nieuws schept onrust en kan daardoor tot depressiviteit leiden. Of, de mijders willen afstand nemen om niet mee te doen aan de hypes in de media. De “nieuwsmijders” zijn in ieder geval wars van negatieve verhalen.
Negatieve energie Marjon Bolwijn schreef er een artikel over in de Volkskrant van 23 februari 2017. Zij interviewde drie “nieuwsmijders”. Hun gemeenschappelijke klacht was inderdaad dat ze er depressief van werden. Bovendien: wat schiet je er mee op, al die “on-tijdingen”. Ze hadden geen zin meer energie te verspillen aan al dat nieuws en die meningen “omdat je er naar van wordt”.
Koren op de molen van Dobelli. Dobelli zegde zijn kranten en tijdschriften op, vermeed tv en radio en gooide de nieuws apps van zijn iPhone af. Dat was even moeilijk, maar zijn beloning was, na een paar jaar: helderder denken, waardevollere inzichten, betere beslissingen en veel meer beschikbare tijd. En het belangrijkste, hij had niets belangrijks gemist. Daar was hij aanvankelijk toch wel bang voor (‘Fear of Missing Out’, FOMO).
Hij besluit zijn betoog met de aansporing: ”Kick the habit – completely. Instead, read long background articles and books. Yes, nothing beats books for understanding the world”.
“Don’t wait for the things to happen, Don’t even want them to happen, Just watch them happen”
Aldus agent Jimmy Malone (Sean Connery) tegen de FBI agent Eliot Ness (Kevin Costner) als zij aan de Canadese grens staan te wachten op de oversteek van dranksmokkelaars. Een passage uit de film “The Untouchables” (1987) over hun strijd tegen het schrikbewind van Al Capone.
Met andere woorden, stel je verwachting op nul en zie wat er van komt.
Zonder verwachtingen kan je niet teleurgesteld worden. Dat geeft rust
“Ken je eigen competentiecirkel en blijf daarbinnen”, aldus Rolf Dobelli die Warren Buffett citeert, in zijn nieuwe boek “De Kunst van goed leven“. Binnen die cirkel liggen de vaardigheden die je helemaal beheerst. Wat er buiten ligt begrijp en beheers je slecht. Waar het om gaat is dat je erachter komt wat er binnen je competentiecirkel ligt en wat niet. Dat vereist zelfinzicht, een eerlijke sterkte/zwakte analyse. “Het is heel belangrijk dat je weet waar de randen van de cirkel liggen”, om het citaat voort te zetten.
Twee aanbevelingen die Dobelli daaraan toevoegt zijn: treedt nooit buiten die cirkel en probeer niet die cirkel uit te breiden. Dat werkt niet. Binnen de cirkel presteer je bovengemiddeld en ben je veilig.
Boeken zijn de sleutel naar wijsheid en succes.
Er zijn veel voorbeelden om die bewering te staven.
Zoals de volgende.
Om met Rolf Dobelli te spreken “Nothing beats books for understanding the world”.
Of Mizzie van der Pluijm “.. omdat een boek je iets biedt dat geen enkele andere vorm je kan bieden. Het kan je leven verrijken..”
Of Mark Zuckerberg “I’ve found reading books very intellectualy fulfilling”.
Of Warren Buffet waarover CNBC schrijft :..he spends as much as 80 percent of his day reading. Buffet:”Read 500 pages like this every day. That’s how knowledge works. It builds up, like compound interest…. I do more reading and thinking, and make less impulse decisions than most people in business”.
Je wil daarom veel boeken lezen maar je hebt weinig tijd.
Een toenemend aantal mensen mijdt het nieuws en de nieuwsmedia.
Hoe sterk is die trend en wat is de oorzaak? Costera Meijer van de VU Amsterdam doet, samen met een collega van Oxford University, onderzoek naar de omvang ervan, in 26 landen. Is het een bedreigende ontwikkeling, vereist het een aanpassing van de redactieformules van nieuwsmedia?
“De helft van alle managers klaagt dat zij een teveel aan informatie te verwerken krijgen. Dit gevoegd bij het toch al stress-gevoelige bestaan van managers kan leiden tot een slechte gezondheid. Dit blijkt uit het internationaal onderzoek ‘Dying for Information?’ dat gisteren is gepubliceerd.”
Gisteren gepubliceerd?
Nee, het citaat komt uit de NRC van 15 oktober 1996.
“Maakt geld gelukkig?”. In zijn boek met deze titel antwoordt Ap Dijksterhuis “Ja, als je het deelt”. Weggeven maakt uiteindelijk gelukkiger dan voor onszelf houden.”Het geluk dat het geven aan anderen ons brengt, is universeel en aangeboren”. Die ervaring heb ik ook: geld geven maakt gelukkig. Zo ongeveer is het ook voor het delen van gedachten en ideeën. Dat is waarom het schrijven van columns mij een goed gevoel geeft: ik deel hierin mijn gedachten, in columns, zoals ik mijn blogs tegenwoordig noem, op aandringen van mijn zoon Floris.
Vooruit betalen
Mijn project is mislukt. Ik heb mijn doel niet bereikt.
“Don’t wait for the things to happen,
“Ken je eigen competentiecirkel en blijf daarbinnen”, aldus Rolf Dobelli die Warren Buffett citeert, in zijn nieuwe boek “De Kunst van goed leven“. Binnen die cirkel liggen de vaardigheden die je helemaal beheerst. Wat er buiten ligt begrijp en beheers je slecht. Waar het om gaat is dat je erachter komt wat er binnen je competentiecirkel ligt en wat niet. Dat vereist zelfinzicht, een eerlijke sterkte/zwakte analyse. “Het is heel belangrijk dat je weet waar de randen van de cirkel liggen”, om het citaat voort te zetten.
Boeken zijn de sleutel naar wijsheid en succes.
Een toenemend aantal mensen mijdt het nieuws en de nieuwsmedia.