Er komt maar geen vaart in de broodnodige globale aanpak van de klimaatcrisis. Maatregelen zijn oké, zolang ze maar ‘not in my backyard’ zijn. Het werkelijke gevaar wordt niet gezien, alleen de gevolgen. Die dan weer driftig gerepareerd worden. Hoe komt dat? Ligt ons oerbrein dwars?
Lucy op de savanne
Zo’n zes miljoen jaar geleden rende Lucy over de savanne met een leeuw op haar hielen. Ze werd gered door haar Adam die het uiteinde van zijn speer (zijn innovatie) stevig in de in de grond geplant had, z’n voet erop, en daarmee de leeuw opving. Een joekel van 150 kg. De speer brak, de leeuw liet het leven. Een welkome bijdrage van Adam aan het maal van zijn groep, voor die dag en de volgende. Adam was dé man aan het kampvuur.
Jager-verzamelaars
Uit Lucy en Adam ontstond 3,5 miljoen later, na allerlei afsplitsingen van neven en nichten, de Homo Sapiens. Een stelletje zwervers, die jagend en noten verzamelend van de ene plek naar die plek trokken, waar nog wat te scoren viel. Met niet teveel moeite. ‘Low hanging fruit’. Was die plek kaalgeplukt en leeggejaagd, dan trokken ze weer verder, de jager-verzamelaars.
Agro kantelpunt
Een kantelpunt kwam ongeveer 12.000 jaar geleden toen de eerste jager-verzamelaars merkten dat je ook noten kon planten en oogsten en dieren kon domesticeren. Weliswaar niet de nakomelingen van die leeuw die Lucy achterna zat, maar wel koeien, geiten, eenden, kippen etc. Er veranderde daarna van alles. Boerderijen clusterden tot dorpen, steden. De tribes versmolten tot provincies, landen. Meer rust, meer veiligheid. Het begin ook van een bevolkingsexplosie.
Oerbrein
Maar het brein bleef zijn oerkarakter houden. De gewoontes en gedragingen van de jager-verzamelaars. Zijn reflexen, zijn reacties op prikkels. Niet zo vreemd als je je bedenkt dat die omslag van zwerven naar een doorzonwoning pas 12.000 jaar geleden werd ingezet. En wat is 12.000 jaar op een ontwikkeling van 2,5 miljoen jaar. Dat is ruweg 17 seconden op een uur. En wat kan je nou in 17 seconden veranderen?
Oerdriften
We zitten dus nog met de werking en kenmerken van dat oerbrein van 12.000 jaar geleden. Wat zijn die?
* Het primaat van het overleven. Reageren op zichtbare gevaren. De slang voorop. De razensnelle reactie: “vluchten of vechten”.
* Het primaat van het voortplanten. Dat kan pas als je overleeft. Genen doorgeven, eventueeel licht gemuteerd om beter aangepast te zijn aan nieuwe omstandigheden. ‘Survival of the fittest’. Een uiterst langzaam proces.
* Het primaat van het eigenbelang. Wij eerst.”ikke, ikke, ikke, de rest kan stikke”.
* Het kortetermijn denken. Waar haal ik vandaag mijn eten vandaan? Als ik dat eenmaal heb, zo veel mogelijk eten. Morgen zien we wel weer of we geluk hebben. Impulsiviteit hoort hierbij.
Wat strookt met het oerbrein is een match, wat dat niet doet noem je een mismatch.
Weinig ruimte aanpak klimaatcrisis
Als we nu kijken hoe deze dominantie van het oerbrein te rijmen valt met de eisen die de aanpak van de klimaatcrisis stellen dan zie je het volgende.
Overleven. Nemen we het eerste. Het oerbrein ziet de slang. Gevaar. Reageert bliksemsnel. “vechten of vluchten?”. Maar CO2 dan? Dat is géén slang. Het is een reukloos gas, onzichtbaar, onhoorbaar, niet tastbaar. Gevaar, hoezo? Dus geen reflex, hoewel het de ‘root of all evil’ is. Ja, overstromingen, eilanden die in de zee verdwijnen en bosbranden zijn zichtbaar. Dus vechten, want vluchten kan meestal niet meer. Dijken bouwen, huizen op palen, brandbeveiliging. Cureren aan symptomen, maar niet aan de oorzaak, die zien we niet. Dus bevechten we die niet of nauwelijks. Mismatch.
Voortplanten. Dan het primaat van het voorplanten. Hoe moet dat? Overbevolking is een van de actuele kernproblemen. Ontmoedigen? Mismatch of match, ’t is maar hoe je ’t bekijkt.
Eigenbelang. Vervolgens het primaat van het eigenbelang. Is een globale ‘concerted action’ mogelijk? Mismatch. Wij zijn wij en zij zijn zij. Wij van het gas af, zij aan het gas. Windmolens een goede zaak? ‘Yes, but not in my backyard’.
Korte termijn. Alleen vandaag telt, hoogstens nog morgen als het vlees niet al bedorven is. Korte termijn telt, een match. Vooruit denken, proactief handelen? No way! Mismatch.
Adapatie te langzaam
Conclusie: het oerbrein bemoeilijkt, zo niet blokkeert, een globale aanpak van de klimaatcrisis. Of wel, de adapatie van het oerbrein ( neemt 17 seconden) kan de apocalypse (over 5 milliseconden) niet voorkomen.
Te somber?
Edwin Kisman
Lees ook Columns
Apocalypse Magazine. Een eigentijds klimaatblad.
27 september 2019
Apocalypse Magazine wordt Apocalypse Nu!
4 october 2019
Apocalypse 3. Als lemmingen naar de afgrond.
17 october 2019
Journal of Apocalypse Science (JAS). Corona en Stikstof onder één dak.
3 juli 2020
Klimaatcrisis: De slimste overleeft.
27 januari 2021
Boeken
Ronald Giphart, Mark van Vugt: Mismatch.
Hoe we dagelijks worden misleid door ons oeroude brein
Mark van Vugt: Lucy, Darwin & Lady Gaga
Hoe de evolutie onze kijk op de wereld verdiept
Bret Weinstein, Heather Heying: A Hunter-Gatherer’s Guide to the 21st Century.
Evolution and the Challenges of Modern Life
Yuval Noah Harari: Homo Deus
Een kleine geschiedenis van de toekomst
Onze nakomelingen, die de veerkracht en het aanpassingsvermogen tonen om de op handen zijn de catasstofe te met hulp van de atefacten uit onze tijd, hun overleven, zullen weer als jager/verzamelaars 2.0 moeten beginnen om, hun schaarse prooien te overmeesteren. L’ histoire se repete !