Er gaat nogal eens wat mis bij de overheid. Niet alleen de laatste tijd. Bij het bedrijfsleven gaat het ook niet altijd goed, maar meestal wel. Hoe zou dat toch komen?
Missers van de overheid
De toeslagenaffaire belastingdienst, aardbevingsschade Groningen, UWV, CBR, uitvoering van infrastructurele werken (overschrijding planning en budget), briefstemmen (vooraf getest? Hoezo, wat is dat?), Coronamaatregelen (zwabberbeleid door polderen) en vaccineren (zwabberbeleid door polderen), vergoedingen Ridderhof-drama Alphen. Lees de blog “De Falende Overheid II” van Eric Ravestijn .
Hoe zou dat komen?
Waarom gaat er bij het bedrijfsleven minder fout? Laten we eens gissen naar verschillen en oorzaken.
Zou het zo zijn dat:
* de baanzekerheid van ambtenaren groter is dan die van werknemers bij bedrijven?
* die veilige omgeving vrijblijvendheid in de hand werkt? Ontbreekt er bij de overheid een duidelijk ‘mission statement’?
* het gevoel voor urgentie bij de overheid minder groot is dan in bedrijven?
* bij de overheid goed leiderschap ontbreekt. Leiders die de verantwoordelijkheid voor fouten op zich nemen en credits voor goed werk aan hun ambtenaren geven?
* de wetten en regels van de overheid te complex en rigide zijn?
* ambtenaren zich achter die complexe wetgeving verschuilen en niet in de geest ervan werken?
* ambtenaren minder verantwoordelijkheid binnen hun taak voelen en krijgen dan werknemers in een bedrijf?
* er bij de overheid meer eilandjes zijn dan bij bedrijven? Dat opdrachten vaak van het ene eilandje naar een ander worden geschoven?
* daardoor ook ervaring minder wordt gedeeld?
* het per saldo ontbreekt aan een goede cultuur? Aan competentie ontbreekt het volgens mij niet.
Zou dat zo zijn? Of niet?
De crux: geen concurrentie
Het grote verschil tussen overheid en bedrijfsleven is dat de overheid niet door de “klant” (de burger) afgerekend wordt en een bedrijf wel. Wat mis gaat kan daardoor lang voortslepen. De overheid heeft geen concurrentie te vrezen. Die kan zijn voorwaarden stellen en vrijwel ongestraft zijn beloften niet nakomen. In principe is er een toezichthouder (Tweede Kamer) die daarop moet letten, maar die is in de loop van de jaren vleugellam geraakt. Het ontbrak aan voldoende Omtzigten.
Falende regelkring
De regelkring: burger> volksvertegenwoordiger> kabinet> ministerie> ambtenaar, werkt niet. Er zitten te veel flessenhalzen in. Teveel gordijnen tegen pottenkijkers, teveel vloerkleden om problemen onder te vegen en een persistente doofpotcultuur die zelfs geïnstitutionaliseerd is: de Rutte doctrine.
Afhankelijk van de markt
Tegenover de macht van de overheid staat de afhankelijkheid van het bedrijf. Een slecht product of dienst wordt meteen afgeserveerd. De klant eist zijn geld terug en gaat naar de concurrent. Tenzij het bedrijf een monopoliepositie heeft, zoals de overheid.
Ik wil niet beweren dat alle dienstverlening van de overheid ondermaats is noch dat de meeste ambtenaren incompetent zijn. Zeker niet, de meeste deugen. Bij bedrijven gaat er echter minder mis, dankzij de corrigerende klant. Ikzelf herinner me maar één voorbeeld: van Moof met z’n e-bike die niet geleverd werd. Geld terug, klant verloren.
Wat is er aan te doen?
De cultuur van de overheid veranderen kost moeite en een lange adem. Maar ’t is het proberen waard. Hoe dan? Door:
* procesverbetering (quality management),
* vereenvoudiging van wetten,
* meer verantwoordelijkheid te leggen bij de ambtenaren,
* vrijblijvendheid te bannen en het gevoel voor urgentie te vergroten,
* centrale coördinatie en toezicht in te zetten, ook op lager niveau. Een Ministerie van Coördinatie ? Een krachtige toezichthouder (Tweede Kamer),
* Bestaande eilandjes met elkaar verbinden. Ervaringen te laten uitwisselen.
Herkansing
De kans bestaat dat de Tweede Kamer na vorige week als een Fenix uit zijn as herrijst. Dankzij de Poolse Landdag en de instroom van nieuw, kritisch bloed. Laten we dat hopen dat de nieuwe voorzitter Vera Bergkamp niet “op de schoot van de macht” gaat zitten, en de regelkring weer naar behoren laat functioneren.
Maar laten we niet te ver op de zaken vooruitlopen. Mogelijk beleven we ’t ook nog dat de overheid zichzelf opnieuw uitvindt.
Edwin Kisman
Lees ook de blogs
De Falende Overheid II
8 april 2021
Kaag: tijd voor nieuw leiderschap. Wat is dat?
17 maart 2021
Wetten moeten vereenvoudigd worden
4 maart 2021
Een jaar corona: omzien in wrok?
6 februari 2021
Pas op voor loze beloftes
5 februari 2021
Gaat de fietsenmaker zijn leven beteren?
24 sep 2020
Inspraak? Liever niet
28 aug 2020
Die experts, ze zeggen maar wat
6 augustus 2020
De kwaliteitsdraaimolen
19 nov 2019
Weerstand tegen verandering. Wat doe je ertegen?
5 nov 2019
Over de fiets die niet kwam. Procesverbetering loont.
6 sep 2019
Procrastinatie? Deadline niet gehaald?
29 april 2016
Hoe de overheid en burger elkaar kwijtraakten
Guus Valk, NRC. 5 maart 2021
Herken heel duidelijk mijn gedachtengang in het geschrevene. Ik had dit
zelf niet zo duidelijk op papier kunnen zetten. Had het mogelijk
in een gesprek, stap voor stap, onder woorden kunnen brengen.
Dank voor deze duidelijkheid
Kees