Lezen over ontlezen

De ontlezing in Nederland neemt ernstige vormen aan. Aap-noot-mies ligt te verstoffen. Hoe ernstig is het probleem? Héél, volgens Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel, auteurs van het onlangs verschenen boek “De lezende mens. De betekenis van het boek voor ons bestaan”. Hun boek is een waarschuwende vinger.

Gevolgen
Kennis en wijsheid nemen af. Onze cultuur en onze democratie lopen gevaar. Mensen kunnen de grondwet niet meer lezen en ook niet de programma’s van de politieke partijen, ze kunnen zelfs formulieren niet meer begrijpen en op den duur de ANWB borden niet meer volgen.

Het belang van lezen
Boeken zijn de sleutel naar wijsheid en succes. Een paar illustraties. Warren Buffet waarover CNBC schrijft :..he spends as much as 80 percent of his day reading. Buffet:”Read 500 pages like this every day. That’s how knowledge works. It builds up, like compound interest…. I do more reading and thinking, and make less impulse decisions than most people in business”. Of Mark Zuckerberg “I’ve found reading books very intellectualy fulfilling”. Of Rolf Dobelli  “Nothing beats books for understanding the world”. Je zou daarom veel meer boeken willen lezen. Jammer dat je zo weinig tijd hebt.

Oorzaken
Het falende leesonderwijs is een belangrijke oorzaak van de ontlezing. Onderwijs schiet tekort. Daar zal op korte termijn niet veel aan veranderen zolang de verantwoordelijken blijven polderen en elkaar de Zwarte Piet blijven toeschuiven. Daarnaast heb je het tijdsprobleem door de concurrentie van de digitale media: het internet, de digitale berichten en de sociale media. Neem nou Mirron van 15, die ’s ochtends 900 ongelezen appjes had. In NRC Next (2015) beschreef Juliette Vasterman hoe Mirron zichzelf daarna op dieet zette en het aantal ‘WhatsApp’ groepen terugbracht van dertig naar zes! Het is een lawine aan informatie die dagelijks over ons heen wordt uitgestort. Saul Wurman schreef al in 1990 in zijn boek “Information Anxiety”: ‘a weekday edition of The New York Times contains more information than the average person was likely to come across in a lifetime in seventeenth-century England”. Prioriteiten stellen is moeilijk. Maak van het lezen een ritueel. Dat zou een tegemoetkoming kunnen zijn. Op nieuwsdieet gaan kan ook, als ’t je lukt.

Lezen
Hisgen en van der Weel onderscheiden in hun boek drie manieren van lezen: (a) bladerend, (b) absorberend lezen en (c) diep lezen. De auteurs zijn voorstander van dikke boeken (‘long-forms’) en leeswijze ‘c’, het diep lezen. Je vergaart daarmee meer kennis, meer leeservaring, je wordt wijzer en je vergroot je cognitief geduld. Daarmee bedoelen zij “het mentale proces dat de lezer in staat stelt voor langere tijd gedisciplineerd de aandacht te concentreren op iets wat niet beweegt, geen geluid maakt en het beloningscentrum in de hersenen alleen indirect prikkelt (door de inhoud)”. Niet wetenschappelijk bewezen maar toch, een intertessant concept.

Eigen ervaring
Ik heb bij mijzelf een laag cognitief geduld geconstateerd. Dat komt waarschijnlijk omdat ik niet goed heb leren lezen. Heb noodgedwongen de eerste drie klassen van de lagere school overgeslagen. Oorlog, zodoende. Wat lezen betreft betekent dat dat ik in een lange tekst vrij snel afhaak. Ik begin dan ook doorgaans met leeswijze ‘a’, het bladeren. Een erfenis ook van een cursus ‘photoreading’ die ik in het grijze verleden heb gevolgd. Je begint met voorbereiden en voorbeschouwen. Bladeren. Achterflap lezen, inhoudspagina, bladeren en trefwoorden oppikken. En zo steeds verder, zo ver mogelijk de diepte in.

Lees spurt
Ondanks mijn cognitief ongeduld krijg ik bij vlagen de geest. Na een etentje in 2018 met de schrijver Max de Bruin heb ik vrijwel meteen zijn boek “Indonesië op vrijdagmiddag” gelezen. Daarna zat de vaart er in en heb ik in ruim twee maanden, twintig Nederlandse romans gelezen. Daarna ben ik weer stilgevallen. Nou sta ik niet alleen in mijn cognitief ongeduld. In mijn column “De Archipeltheorie, hoe de lezer een tijdschrift leest” heb ik al geschreven dat uit copytests is gebleken dat de meeste lezers de eerste tien en de laatste vijf centimeter van een artikel lezen, als ze het artikel überhaupt willen lezen. Cognitief ongeduld?

Dikke boeken
Boeken zijn vaak onnodig dik en artikelen in tijdschriften onnodig lang. Als je ze als leermiddelen ziet kan lengte een voordeel zijn. Hoewel Charles de Montesquieu beweerde, “Men moet een onderwerp niet altijd zozeer uitputten dat men aan de lezer niets te doen overlaat”. Het gaat niet om het laten lezen, maar om het laten denken. De Amerikaanse auteur Ted Sturgeon kwam met een andere bewering: negentig procent van wat uitgegeven wordt is rommel. Daarmee was de wet van Sturgeon geboren. Voor boeken en artikelen betekent dat, dat tien procent essentieel is en negentig procent ruis.

Artikelen te lang
Wat mij betreft geldt dat ook voor de meeste artikelen bijv. in De Groene Amsterdammer. Hoewel dat ook betrekkelijk is. Een recensie (long-read) van Yra van Dijk in de NRC van 14 april 2022 “De leescrisis is als de klimaatcrisis: er moet nú iets gebeuren. Maar wat?” kon voor mij mooi dienen als ‘executive summary’ van het boek “De Lezende Mens”. Lange teksten zijn mijns inziens geen voorwaarde om wijzer te worden. Lezen is dat wel. Veel en vaak lezen, hier en daar een graantje pikken, combineren, associëren, ‘multi source reading’. Korte stukken lezen, ‘Minimum Information Units’ scannen. Abstracts lezen zoals in Blinkist, GetAbstract, of Goodreads. Of de gecomprimeerde boeken als “De kleine Piketty” of “De kleine Marx”. Hebben die samenvattingen je nieuwsgierig gemaakt dan kan je altijd nog besluiten de onverkorte versie (‘complete and unabridged’) te lezen.

Inhaalslag
Ik onderschrijf het belang van (diep)lezen. Maar niet dat van long-form teksten. Overigens ga ik “De lezende mens” nog eens diep lezen, ondanks z’n lengte. En ga ik weer eens naar de boeken in m’n boekenkasten kijken, waarin ondermeer 180 boeken over Nederlands-Indië (Tempo Doeloe) en Indonesia (Negara Baru) en 35 over mijn idool Leonardo da Vinci. Van de totale inhoud van mijn kasten heb ik 50 % bladerend gelezen, 15 % absorberend, 10% diep en 25 % niet.
Dat gaat een inhaalslag worden waar ik vast wijzer uit zal komen.

Edwin Kisman

Wat vond u van deze column?

Lees ook nog

Boeken
De lezende mens. De betekenis van het boek voor ons bestaan. Ruud Hisgen & Adriaan van der Weel (2022)
Read Better, Read Faster. A new approach to efficient reading. Manya and Eric de Leeuw (1965)
How to read a book. Mortimer J. Adler & Charles van Doren (1972)
PhotoReading. Een nieuwe kijk op lezen. Paul R. Scheele (1997)
Speed Reading. Learn in a week, what the experts learn in a lifetime. Tina Konstant (2012)
Hoe lees ik? Lidewijde Paris (2016)

Artikelen
Het artikel van Yra van Dijk in NRC (14 april 2022) “De leescrisis is als de klimaatcrisis: er moet nù iets gebeuren. Maar wat?”
Het artikel van Yra van Dijk en Marie-José Klaver in De Groene Amsterdammer (18 mei 2022) “Hoe minder je leest, hoe minder je weet”.

Columns
Eerdere columns van mij, over dit onderwerp:
“Boeken lezen! Om wijzer en succesvoller te worden. Maar hoe, als je weinig tijd hebt?” – 18 augustus 2017
“Minimum Information Units zijn genoeg. Artikelen kunnen korter” – 10 oktober 2019
“2021 het afkickjaar. Van FOMO naar NMBR” – 18 januari 2021
“Mijn ideale (non-fictie) boek” – 24 april 2021