Tijdens mijn retraite, waarover ik twee weken geleden schreef, was ik van plan aan de hand van aantekeningen in mijn agenda’s een reis terug in de tijd te maken. De basis voor een autobiografie. Ik begon in juli van dit jaar met het teruglezen van mijn agenda’s, die ik vanaf 1954 heb.
Agenda’s
Sinds acht jaar heb ik grote Moleskine agenda’s, met een slap zwart kaft. Ze liggen goed in de hand, zijn goed beschrijfbaar en overzichtelijk. Op de linker pagina een weekkalender en op de rechter een blanco pagina met ruimte voor aantekeningen. Ideeën, observaties. Ik heb net een nieuwe gekocht, die ik meteen in gebruik kan nemen omdat hij over 18 maanden loopt. Van juli 2021 tot december 2022. Betekent dat ik al ver vooruit kan plannen.
Geholpen herinnering
Ik ben terug gaan lezen. Heb belangrijke gebeurtenissen gemarkeerd, feiten en ervaringen waaromheen een web van herinneringen kan ontstaan. Herinneringen die daardoor ook weer scherpte krijgen. Naarmate de tijd verstrijkt vervagen herinneringen immers. Alsof de ruit waardoor je kijkt steeds meer beslaat, tot je op een gegeven moment niets meer ziet.
Je kan overigens ook feiten helemaal vergeten zijn. Door de systematische zoektocht door je agenda’s kan je ze weer tegenkomen. Krijgen ze weer een plaats in je geheugen. Waar ze met andere herinneringen kunnen gaan interfereren. De vraag kan zijn of je met dit soort herontdekkingen blij moet zijn. Ze waren verdrongen, waarom?
Biodatabase
Ik was van plan de belangrijkste feiten op te slaan in een database, waarin ik snel zou kunnen zoeken naar gebeurtenissen, namen, ontmoetingen. Dat werkte. Bovendien zou er een “biotijdlijn” ontstaan, een raamwerk voor een autobiografie, waaraan ik documenten zou kunnen koppelen. Bestaande of waar ik nog naar zou moeten zoeken.
Ontgoocheling: de reis is gestrand
Helaas, al teruglezend kwam ik tot de teleurstellende ontdekking dat ik tot 2012 met wisselende ijver en nauwkeurigheid aantekeningen had gemaakt. De jaren daarvóór bevatten per saldo ondermaats materiaal. Zowel kwantitatief als kwalitatief. Te weinig en te onduidelijk. Bijvoorbeeld: “Om 14.00 een afspraak met Bob Olie”. Wie was dat ook weer? Waarom had ik een afspraak? Al sla je me dood. JMHW (Joost Mag Het Weten).
Een mandje met bronnen
Je ben natuurlijk niet uitsluitend aangewezen op agenda’s, ’t zou wel makkelijk zijn geweest. Maar voor een (auto)biografie put je meestal uit een verzameling van bronnen. Een “mandje”: dagboeken, brieven, knipsels, foto’s, verhalen. Een (auto)biografie is als het ware de som van de bronnen over een bereik van leeftijd 0 tot einde leeftijd.
Zoals Jan Brokken “De Tuinen van Buitenzorg” schreef op basis van brieven van zijn moeder en aanvullend onderzoek.
Vergeten
Aan de hand van de notities in de agenda’s kan, wat je vergeten bent, weer tot leven komen. Het gevaar van oude foto’s en oude verhalen is overigens dat ze hun eigen werkelijkheid gevormd kunnen hebben. Was het echt zo? Zijn dit mijn eigen ervaringen of is het opgeklopte ‘hearsay’? Checken dus. In het “Vergeetboek” van Douwe Draaisma kan je hier veel overlezen. Een van zijn uitspraken: “ Het geheugen wordt gedomineerd door vergeten”.
Tijdig beginnen
De moraal van dit verhaal: schrijf een autobiografie. Het kan je in de historie plaatsen, op passende hoogte, en levert je stof tot introspectie. Het kan een bijdrage leveren aan je eigen identiteit en zelfs aan die van je nageslacht. En, tenslotte, begin er tijdig aan. Houd een dagboek bij en wees daarbij niet te zuinig met details, met gevoelens, waarnemingen en analyses.
Het tegenstrijdige is dat je vóór je veertigste daar doorgaans geen belangstelling voor hebt en dat je daarna het risico loopt de vorige generatie niet meer te kunnen bevragen. Wij hebben geen orale traditie zoals de Marrons in Suriname, waarover mijn vriend Bonno Thoden van Velzen publiceerde.
Wacht dus niet tot het te laat is, mis de orale bronnen niet. Je zal niet de eerste zijn die daar, tot z’n spijt, te laat achter komt.
Edwin Kisman
Lees ook mijn columns
Ik was jong, dan wil je wel wat – een autobiografie
Een ‘retraite’ om weer inspiratie op te doen 10 september 2021
De necrologie van prof. Bonno Thoden van Velzen
Necrologie Bonno Thoden van Velzen – Dirk Vlasblom NRC 26 juni 2020
Het artikel in de Volkskrant van 25 september 2021, Opinie pag 20
Het verhaal van mijn leven leert mij wie ik ben
Voor zijn interviews over een zinvol leven dompelde Volkskrant-redacteur Fokke Obbema
zich wekelijks onder in het levensverhaal van anderen.
Het bracht hem tot de vraag: hoe zou ik mijn eigen verhaal verwoorden? En hoe zinvol is dat?
En de boeken
De Tuinen van Buitenzorg – Jan Brokken
Vergeetboek – Douwe Draaisma
Waar blijft die nieuwe leider die ons een halfjaar geleden werd voorgespiegeld? Dat stuurmens die Nederland door de golven moest leiden. Die leider van een pro-actief kabinet, dat een geoliede overheid moest aansturen, vrij van de vele missers van de laatste tijd. Die leider waarover ik op 17 maart schreef in mijn column: ”Kaag: tijd voor nieuw leiderschap. Wat is dat?”. Een antwoord daarop heb ik niet gekregen. Ik kan het ook niet zien in het gemodder bij de kabinetsformatie, of liever gezegd in de poging tot kabinetsformatie. Iedereen draait om de ander heen, de eigen belangen krampachtig tegen de borst geklemd. Waar blijft de nieuwe leider die zegt: ”Kom op laten we voeten”. Zoals je dat vroeger deed bij het kiezen van een voetbalteam, op het veldje achter de school. Voetje voor voetje naar elkaar toe, naar een keuze toe. Zo gefikst. Nee, een minderheidskabinet? Dat moeten we nog zien. ‘Seeing is believing’.
