Hoera en gefeliciteerd: de ‘Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus’ (BNA) viert dit jaar zijn 175-jarig bestaan! De website bna.nl belooft dit jaar zeven ‘historische mijlpalen’ te zullen publiceren, die de historie van de BNA belichten. Op het gevaar af de publicatieplanning van de mijlpalen overhoop te gooien, of het verrassingseffect teniet te doen, schrijf ik hieronder over de vaktijdschriften die de BNA ten dienste stonden. Gelukkig ontkom ik er dan niet aan ook iets te schrijven over de instituties en organisaties die de basis vormden voor de huidige BNA.
Deze post leunt op een zeer lezenswaardige bijdrage van Geert Palmaerts in het Tijdschrift voor Tijdschriftstudies, met als titel: “Bouwkundige Bijdragen en het Bouwkundig Weekblad: Nederlandse architectuurperiodieken in de negentiende eeuw”. Bij Palmaerts gaat het vooral om de redactionele/architectuurtechnische kanten van de tijdschriften; ik beperk me tot de uitgeeftechnische kanten van de BNA-tijdschriften, en laat de tientallen door uitgeverijen geïnitieerde magazines in deze post buiten beschouwing.
BNA Blad
Ik begin op eigen kracht in het recente verleden met het verschijnen van het laatste nummer van BNA Blad in december 2013. In het laatste redactioneel zegt Fred Schoorl: “Andere tijden vragen ook om andere communicatie. Net als veel andere organisaties moeten wij afscheid nemen van ‘ons’ BNA Blad. Een mooi, interessant blad, maar echt te duur en niet toekomstbestendig. Andere tijden vragen om andere informatie, actueler ook. Digitale media dus.” Wat mij betreft had het woord ‘dus’ op het eind van de zin, vervangen kunnen worden door een vraagteken. Aan de andere kant: BNA doet het inmiddels al ruim drie jaar zonder papieren medium, en kennelijk werkt dat goed.
Het begin
De allereerste Nederlandse architectuurpublicatie staat waarschijnijk op naam van de Maatschappij tot Aanmoediging der Bouwkunde, die in 1819 werd opgericht als cultureel genootschap. Om de architectuur te stimuleren schreef de Maatschappij onder andere prijsvragen uit voor nieuw te ontwerpen gebouwen. De winnende ontwerpen werden vaak, maar niet altijd, met een toelichtende tekst gepubliceerd. Wel een publicatie, maar nog geen tijdschrift; daarvoor ontbreekt nog de regelmatige verschijning. In 1830 hield de Maatschappij—en daarmee de publicaties—op te bestaan.
Nederlandsch Bouwkunstig Magazijn
Niet lang daarna, in 1834, verschijnt het eerste nummer van het Nederlandsch Bouwkunstig Magazijn. Een echt vaktijdschrift, maar op een klein formaat en spaarzaam voorzien van afbeeldingen. Dat de redactionele inhoud voornamelijk bestond uit vertaalde artikelen die eerder in een Engels architectuurtijdschrift verschenen, droeg ook niet bij aan de acceptatie van dit magazine door de beroepsgroep. In 1839 houdt het ‘magazijn’ op te bestaan.
Bouwkundige Bijdragen
In januari 1842—175 jaar geleden—wordt de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst (MBB), een vakvereniging voor architecten, opgericht. Zeven maanden later verscheen het eerste nummer van Bouwkundige Bijdragen. De eerste nummers verschenen onregelmatig maar onderscheidden zich direct—door het folioformaat en de toepassing van ‘uitklappagina’s’ met illustraties—van het Nederlandsch Bouwkunstig Magazijn. Aanvankelijk verscheen Bouwkundige Bijdragen drie à vier keer per jaar met een oplage van zo’n duizend exemplaren. In 1869 wordt het een maandblad.Dat de uitgave van het tijdschrift de grootste kostenpost op de begroting was, is een bevestiging van het grote belang dat de MBB aan het tijdschrift hechtte. De Bouwkundige Bijdragen blijft tot 1908 verschijnen, zij het vanaf 1881 onder de naam Bouwkundig Tijdschrift.
De Opmerker
In 1866 verschijnt De Opmerker, als uitgave van de in 1855 opgerichte architectenvereniging ‘Architectura et Amicitia’ (verder: A&A). Er zijn dan twee vaktijdschriften voor Nederlandse architecten. Door de wekelijkse verschijning kon De Opmerker meer actualiteit in zijn redactionele kolommen brengen. Die behoefte aan actualiteit voelde ook de MBB; aan het begin van de 70’er jaren van de negentiende eeuw werden pogingen ondernomen een wekelijks ‘bijblad’ te publiceren bij de Bouwkundige Bijdragen. Eind maart 1919 verschijnt het laatste nummer van De Opmerker.
A&A is vanaf 1893 eveneens de uitgever van het vaktijdschrift Architectura, waarover later meer. Ook het roemrijke architectuur-/kunsttijdschrift Wendingen (1918-1931) was een initiatief van A&A.
Bouwkundig Weekblad
Het duurt nog tot 1881 vooraleer de MBB een volwaardige ‘concurrent’ voor De Opmerker lanceert: het Bouwkundig Weekblad. Vanaf dat moment verandert de naam van de Bouwkundige Bijdragen in Bouwkundig Tijdschrift. De jaargangen van het Bouwkundig Tijdschrift dragen vanaf dat moment ondertitels als ‘deel x der Bouwkundige Bijdragen’.
De frequentieverhoging werd vooral ingegeven door de wens van de MBB meer invloed te kunnen uitoefenen op beslissingen van de overheid. De eerste hoofdredacteur van het Bouwkundig Weekblad verwoordt het als volgt:
“Alleen in een Weekblad zijn polemiek en correspondentie mogelijk, en kan men invloed uitoefenen op de behandeling van rijks-, gemeentelijke- of particuliere belangen.”
Van business modellen, die de aanleiding zouden kunnen zijn voor frequentieverhogingen, heeft dan nog niemand gehoord. Die beginnen hun opmars pas als Cornelis Misset in 1888 het eerste op commerciele leest geschoeide vaktijdschrift het licht doet zien.
Van MBB naar BNA
De BNA werd in 1908 opgericht als beroepsvereniging van architecten. In 1919 gaat de MBB op in de BNA; het MBB-periodiek Bouwkundig Weekblad wordt daardoor een BNA-uitgave.
Naast het Bouwkundig Weekblad, verschijnt bij A&A nog steeds het tijdschrift Architectura. Vanaf 1927 fuseren deze twee tijdschriften en gaan zij verder onder de naam Bouwkundig Weekblad Architectura.
De papierschaarste tijdens de Tweede Wereldoorlog en de bezetting zelf, zorgen ervoor dat in december 1941 voorlopig het laatste nummer van Bouwkundig Weekblad Architectura verschijnt. Na de oorlog, in december 1945, verschijnen nog twee nummers. In 1946 scheiden de wegen van de MBB en A&A; er verschijnen in dat jaar 35 nummers van het Bouwkundig Weekblad, zonder de toevoeging ‘Architectura’ en zonder de medewerking van A&A.
Forum
In 1947 leidt een hernieuwde samenwerking tussen de na de oorlog opnieuw opgerichte A&A en (voluit) Koninklijke (sinds 1957) Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten BNA, tot de uitgifte van het architectuurtijdschrift Forum. Vanaf 2005 is de verschijningsfrequentie van Forum teruggebracht van vier à zes nummers per jaar, naar eenmaal per jaar.
Gelijktijdig met Forum verschijnt vanaf 1995 tienmaal per jaar bij, alleen, de BNA het vaktijdschrift BladNA. Het laatste nummer daarvan verschijnt in maart 2007. Vanaf april 2007 tot en met december 2013 verschijnt BNABlad, waarmee deze post begint.
Samenvatting
Hieronder een samenvatting in jaartallen met de belangrijke gebeurtenissen bij de verschillende organisaties, en de effecten daarvan op de vakpublicaties van die organisaties.
| jaar | organisatie | vaktitel |
|---|---|---|
| 1819 | oprichting Maatschappij tot Aanmoediging der Bouwkunst | losse publicaties |
| 1830 | beëindiging Maatschappij tot Aanmoediging der Bouwkunst | |
| 1834 | eerste nummer Nederlandsch Bouwkunstig Magazijn | |
| 1839 | laatste nummer Nederlandsch Bouwkunstig Magazijn | |
| 1842 | oprichting Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst (MBB) | eerste nummer Bouwkundige Bijdragen (MBB) |
| 1855 | oprichting Architectura et Amicitia (A&A) | |
| 1866 | eerste nummer De Opmerker (A&A) | |
| 1881 | eerste nummer Bouwkundig Weekblad; de naam Bouwkundige Bijdragen verandert in Bouwkundig Tijdschrift (MBB) | |
| 1893 | eerste nummer Architectura (A&A) | |
| 1908 | oprichting BNA | laatste nummer Bouwkundig Tijdschrift (MBB) |
| 1919 | de MBB gaat op in de BNA | laatste nummer De Opmerker (A&A) |
| 1927 | eerste nummer Bouwkundig Weekblad Architectura (BNA+A&A; fusie Bouwkundig Weekblad van de BNA en Architectura van A&A) | |
| 1941 | tijdelijke stopzetting verschijning Bouwkundig Weekblad Architectura (BNA+A&A) | |
| 1945 | herverschijnen Bouwkundig Weekblad Architectura (BNA+A&A) | |
| 1946 | ‘scheiding’ BNA en A&A | herverschijning Bouwkundig Weekblad (BNA) |
| 1947 | hernieuwde samenwerking tussen BNA en A&A | eerste nummer Forum (BNA+A&A) |
| 1957 | BNA krijgt het predikaat ‘Koninklijke’ | |
| 1995 | eerste nummer BladNA (BNA) | |
| 2005 | Forum (BNA+A&A) verschijnt nog slechts eenmaal per jaar | |
| 2007 | laatste nummer BladNA (BNA); eerste nummer BNABlad (BNA) | |
| 2013 | laatste nummer BNABlad op papier (BNA) | |
| 2017 | BNA viert zijn 175-jarig bestaan |
geraadpleegde bronnen
Palmaerts, G., (2004). Bouwkundige bijdragen en het Bouwkundig Weekblad: Nederlandse architectuurperiodieken in de negentiende eeuw. Tijdschrift voor Tijdschriftstudies. (16), pp.29–46.
Trésor TU Delft
Wikiwand > Forum
