Systeem 1 Archieven

Hoe houd de Human overzicht over zijn financiën? Met een ‘mentale boekhouding’. Met potjes die hij met z’n Systeem 1 beheert.

Aparte rekening
Ik heb bij m’n bank een aparte rekening geopend, die ik ‘Fonds Perdu’ heb genoemd. Af en toe stort ik hier een bedrag op. Voor m’n gevoel heb ik dat bedrag op dat moment al uitgegeven. Een voorschot op onwelgevallige, onverwachte, nog onbekende kosten. De psychologische waarde van dat geld is nul. Ik heb een suggestie van Rolf Dobelli gevolgd.

Betalingspijn
Uit het Fonds Perdu betaal ik zaken, waar ik doorgaans niet graag geld aan uitgeef. Om een “betalingspijn” te vermijden. Boetes bijvoorbeeld. Of een Staatslot hoewel ik er zeker van ben dat ik die toch niet win. Ik ben alleen maar medefinancier van de hoofdprijs. Of een onverwachte, onverzekerde schade. M’n auto opengehaald aan een betonnen paaltje dat hoger was dan ik dacht.

Mental Accounting
Zo vang ik moeiteloos en zonder pijn onverwachte kosten op. Het is een voorbeeld van ‘Mental Accounting’, mentaal boekhouden, dat vooral bepaald wordt door de psychologische waarde van geld. Een andere visie dan die van de econoom die zegt “geld is geld”.

Twee denksystemen: Systeem 1 en Systeem 2
Ons denken bestaat volgens een concept van William James uit twee soorten. Zijn ‘Dual Process Theory’ beschrijft twee denksystemen: een Systeem 1 en een Systeem 2.
Het Systeem 1 denken is onbewust, onvrijwillig, automatisch en snel. Het Systeem 2 vereist bewuste aandacht en een mentale inspanning. De gedragseconomen Daniel Kahneman en Amos Tversky hebben op dit concept voortgeborduurd. Kahneman heeft er in 2002 zelfs de Nobelprijs economie voor gekregen.

Humans en Econs
De gedragseconoom Richard Thaler introduceerde het concept ‘Mental Accounting’ en ook twee menstypen: Humans en Econs.
Humans ( de Irrationele Mens) zijn Systeem 1 denkers, mensen die handelen op basis van onbewuste drijfveren en heuristieken, waarbij complexe problemen gereduceerd worden tot simpele, goed te begrijpen en overzichtelijke kwesties. Zij reageren en beslissen snel en nemen daardoor niet altijd de juiste beslissingen, omdat vaak vooroordelen (bias) roet in het eten gooien.
Econs ( de Homo Economicus) zijn rationele mensen, Systeem 2 denkers. Beredeneren alles en rekenen problemen nauwgezet door.
Hoewel ik, door de bank genomen, een Human ben, pak ik eens in de zoveel tijd Excel erbij om mijn verzameling mentale rekeningen op te frissen. Reshuffle, uitlopers te snoeien. Een update, versie 20.20.

Nog een paar voorbeelden
Het Fonds Perdu is een voorbeeld van ‘Mental Accounting’. Het aanhouden van zo weinig mogelijk schulden is er ook een. Dat betekent bijvoorbeeld, snel rekeningen betalen. Eenmaal betaald verdwijnen zij uit de mentale kast. Biedt ook het voordeel dat oplichters als onderstaand snel ontmaskerd kunnen worden.

Geen betaling op krediet
Betekent ook, weinig betalen met een credit card. En zelfs in een aantal gevallen: vooruit betalen.
Dobelli doet dat bijvoorbeeld bij vakanties. Hij volgt daarbij de ‘peak-end-rule’ van Kahneman, die stelt dat je van een belevenis alleen het hoogtepunt en het eind onthoudt. Hij betaalt de rekening van een exclusief vakantiehotel daarom vooraf. Om een onplezierig einde, het betalen van een hoge rekening bij vertrek, te vermijden.

Jesse Klavers € 10.000
Een ander fenomeen dat tot het gebied van de ‘mental accounting’ behoort, is het feit dat gekregen, gewonnen (loterij, fruitmachine) of gevonden geld een andere waarde heeft dan geld waarvoor (hard) gewerkt is, dat verdiend is. Dat is gebleken uit onderzoek. Die andere waardering uit zich bijvoorbeeld in een ander bestedingsgedrag. Gratis geld wordt makkelijker, roekelozer en impusiever uitgegeven. Aan leuke, opwindende, luxe of onnodige zaken. Ik vermoed dat Jesse Klaver met z’n voorstel om achtienjarigen € 10.000 te geven niet heeft gedacht aan dit verschijnsel. Misschien denkt hij in de trant van Rutger Bregman “ De meeste Achtienjarigen zijn Econs”.

Vooruit betalen
Je geld mentaal beheren, kent veel valkuilen en leidt tot beslissingen waarvan Econs gruwen. Humans weten echter niet beter en voelen zich er goed bij. Het zijn luie beheerders die zich laten leiden door hun buikgevoel en hun onbewuste berekeningen. Eigenlijk komt het er op neer dat zij zichzelf soms belazeren. Zoals ik met mijn Fonds Perdu.
Econs belazeren zichzelf niet. Die nemen ‘s ochtends bij het ontbijt nog even hun ‘excel sheet’ door, waarin haarfijn hun financiële situatie van de dag beschreven staat.

Edwin Kisman

Zie en lees ook

‘Thinking Fast and Slow’. Een boek van Daniel Kahneman. In het Nederlands vertaald met de titel “Ons Feilbare Denken. Thinking, fast and slow”.
Feilbaar!. “ We zijn betrokken. Maar niet onfeilbaar.” Waar heb ik dat eerder gehoord?