Een reis, terug in de tijd, terug naar een verloren paradijs. Niet vooruit, zoals in de ‘Time machine’, van H.G.Wells, maar terug naar het verleden. Niet fysiek, maar op golven van herinneringen. Terug bijvoorbeeld naar de onpreutse jaren zeventig. De turbulente tijden van toen, bloemenpracht en bloemenkracht, ‘Flower power’. Saskia Holleman naakt op een PSP poster, Phil Bloom idem op de tv. Nederland geschokt! Terug naar zoete herinneringen. Naar verre reizen, tropische nachten, blonde stranden. Verkwikkende nostalgie.
Het heeft me de laatste tijd aan voldoende inspiratie ontbroken om in dit blog regelmatig columns te schrijven. De vorige verscheen vier maanden na 4 mei. Vandaar dat ik had besloten om een week in ‘retraite’ te gaan. Dat deed ik in een recreatiebungalow, een weekje geleend van mijn dochter Anna. Te midden van de bossen in de buurt van Steenwijk. Van alle gemakken voorzien. Stille omgeving. Fluitende vogels. Zo nu en dan op grote afstand een passerend vliegtuig. Ideale condities. Een omgeving waar ik ongestoord en geconcentreerd zou kunnen werken: lezen, onderzoeken, schrijven en redigeren. Waar ik ideeën zou kunnen krijgen en die zou kunnen uitwerken.
Alleen op Bali
Afzondering
Over afzondering heb ik al eens eerder geschreven in mijn column “De waarde van het “alleen zijn” in afzondering op Bali” ( 7 september 2017 ). Ik merkte toen op: “Alleen zijn ( ‘solitude’) is niet synoniem met eenzaamheid (‘loneliness’). Alleen zijn is als het ware een ‘aggregatietoestand’ waarin je als mens kan verkeren. Meestal tijdelijk. Eenzaamheid is een gevoelstoestand, je afgewezen voelen, je buitengesloten voelen, de steun van anderen missen.”
Soms werkt het niet
Maar in die eerdere column had ik ook een artikel aangehaald waarin beschreven werd hoe je afzonderen om een ei te leggen soms niet werkt. Jette Pellemans beschreef in de NRC (23 februari 2017) dat afzondering niet altijd werkt. Zij haalde over dit onderwerp enkele schrijvers aan en een paar psychologen. Schrijvers die uit hun dagelijkse omgeving naar een afgelegen plek vertrokken om alleen te zijn, ongestoord inspiratie op te doen en om aan een boek te kunnen werken. Ze leken er eerder een schrijversblok van te krijgen. Ze voelden zich beperkt. Een organisatiepsycholoog zei daarover “De druk dat het dáár moet gebeuren ondermijnt de creativiteit”. Onderliggend zijn ‘vermijdingsmotivatie’(vermijden dat je faalt) of ‘streefmotivatie’(streven naar succes). Zit je om ideeën verlegen dan kan je volgens haar beter actief bezig zijn.”
Bij mij ook niet
In de eerste drie dagen van mij ‘retraite’ bleek er veel waarheid te zitten in de ervaringen van die schrijvers. Ik beperkte me tot het inzien en organiseren van mappen met ideeën voor potentiële columns. Schuiven en nog eens schuiven. De schrijfflow bleef uit. Zou het bij mij ook niet werken?
Drie uur ’s nachts
De doorbraak
In de nacht van de derde dag beleefde ik een doorbraak. Ik werd midden in de nacht wakker, een uur of drie en kon niet weer in slaap komen. Merkte dat mijn hoofd vol zat met gedachten en ideeën, door het lezen, het ordenen van idee-mappen en het denken erover. Het onbewuste was door blijven werken. Ook de angst mijn ideeën te vergeten hield mij uit mijn slaap. Vastleggen. Ik uit bed. Naar de tafel in de kamer. De lampen erboven waren gelukkig wat gedimd, anders zou ik te wakker geworden zijn. Ik heb een stapeltje papieren gepakt en ben haastig en snel gaan schrijven, als bij ‘freewriting’ zonder te letten op punt of komma’s, voortdurend tegen mezelf zeggend “leesbaar schrijven”. Gedachten, associaties. Een lineaire mindmap. Het bleek dat in de stilte toch gedachten gegroeid waren die pas later tot expressie konden komen. Na drie kwartier was ik uitgeschreven, waren mijn gedachten overgeheveld naar het papier, was m’n hoofd leeg. Ik had het koud gekregen waardoor ik weer naar m’n warme bed verlangde. Viel snel in slaap met de gedachte: “het deeg is gemaakt, nu laten rijzen en morgen afbakken”.
Nieuwe methode?
Een structurele oplossing dacht ik, een nieuwe methode: niet tot de ochtend wachten maar halverwege de nacht al vastleggen. Maar nee. In het blad “Vol van Boeken”, las ik een interview van Minou op den Velde met Adriaan van Dis. Minou: “ U begint vroeg in de ochtend te schrijven?” Adriaan: “Om een uur of zes trek ik mijn trainingspak aan en ga na het luisteren naar de ochtendradio achter mijn schrijftafel zitten. Ik heb meestal ’s nachts al wat geschreven, want om drie uur word ik bezocht door de nachtredacteur. Die heeft lumineuze ideeën. Er ligt altijd papier naast mijn bed. ….. Vaak tik ik alles snel uit, want mijn handschrift blijft maar een paar uur leesbaar”
Brain purge
Naast de ideeën die ik kreeg was het verminderen van stress een welkome bijvangst (‘collateral benefit‘) wanneer je het teveel aan gedachten overhevelt naar een extern geheugen: papier of een computer. “Hik spik spouw. Ik geef de hik aan jou”. Jij bent er pas echt van af als je je gedachte ook helemaal los laat. Dumpen in de “trash”. Uit je volle hoofd zetten en helemaal vertrouwen op dat externe geheugen, dat je op elk moment kan raadplegen. Ziezo, weer ruimte in je hoofd. Zorgen, zeurende gedachten zijn ook notoire bezetters van geheugenruimte. Is iets gebeurd en kan je er niets meer aan doen, hup de ” trash” in. Niet langer over zeiken. Je hoofd leegmaken, “brainpurge“.
Krètèkmoment
Het krètèk moment
Ik ben geen roker (meer). Ruim tien jaar geleden gestopt. Een uitzondering maak ik als ik onder een afdak zit waar een tropische bui op roffelt. Dan pak ik mijn pakje Dji Sam Soe krètèks, die altijd in de aanslag ligt. Een aansteker, een vlam. En dan komen toen en daar weer samen. De tropen.
Wat was het resultaat?
Ik had mezelf een ‘target’ gesteld van vier (eerste versies van) columns, en vier bijbehorende illustraties. Daarnaast wilde ik een leesachterstand inhalen en een autobiografische database opzetten aan de hand van mijn agenda’s van voorgaande jaren. Dat doel heb ik niet gehaald. Wat ik wel bereikt heb is introspectie en de ordening van aantekeningen en gedachten waaruit naderhand enkele columns ontstonden. Onder andere deze en die van vorige week. En, niet te vergeten, twee krètèk momenten.
Edwin Kisman
Lees meer in:
Het Magzine van Libris, waarin het geciteerde interview “Vol van boeken”
