Aandacht Archieven

Welke beslissingen neemt een lezer bij het ‘scannen’ van een tijdschrift of krant? Hoe leest ie daarna?
Vragen bladenmakers zich dit vaak genoeg af? Denken zij, bij het maken van een blad, als een lezer, zoals de bekende Amerikaanse docent Buck Ryan aanbeveelt: “Think like a reader”. Waaraan toegevoegd zou kunnen worden “Read like a reader”

Leesbeslissingen
De leesbeslissing van een lezer is een heuristische. Sterker nog, het kopen van een blad, het oppakken, het openen, het bladeren, het zijn allemaal heuristische beslissingen.

Heuristiek
Een heuristische beslissing is er een genomen op basis van intuïtie, buikgevoel, ervaring. Het zijn snelle beslissingen genomen door Systeem 1. Zo genoemd door de gedragseconomen Daniel Kahneman en Amos Tversky . Het Systeem 1 denken is onbewust, onvrijwillig, automatisch en snel. Het Systeem 2, logisch denken, vereist bewuste aandacht en een mentale inspanning.
Zie het boek van Kahneman “Thinking, Fast and Slow”.

In een toelichting op de Crash Course “Brein & Gedrag” haakt Nineke van Dalen, directeur van de Mediafederatie Academy hier ook op in. Ze schrijft “Van alle keuzes die mensen maken is 95% onbewust aangestuurd en vaak irrationeel”. Onbewust aangestuurd, heuristisch, is altijd irrationeel.

Denken kost energie
Denken kost letterlijk veel energie. Heuristische processen vergen minder energie dan logische. Het is eigenlijk lui denken, snel toeslaan. Gebruik maken van mentale ‘short cuts’. Heuristieken worden soms vergeleken met vuistregels, die snel toegepast kunnen worden. Dat betekent ook dat heuristieken foute beslissingen tot gevolg kunnen hebben door denkfouten (‘biases’) die daarbij een rol spelen. Dat zijn met name vooroordelen. Die fouten kunnen we corrigeren, wanneer we ons bewust zijn van onze vooroordelen. Door die op z’n minst met een korrel zout te nemen, of door achteraf rationeel te denken (System 2). Beter nog, ze te voorkomen door vooraf rationeel te denken.

Heuristieken bij het maken van bladen
Wat is de rol van heuristieken bij het maken van bladen? Bij het scannen van een blad neemt de lezer voortdurend beslissingen. Heuristisch, in de Systeem1 modus. De vraag die hij als referentie gebruikt voor een leesbeslissing is: “What’s in it for me?” ( WIIFM). Klikt iets dan stopt ie daar en en scant rondom verder. Zelfs nog vóór het gelezen te hebben.

Aandacht trekken
Het is duidelijk dat de lezer in dit beslissingsproces verleid, gevangen, kan worden. Door haakjes, aandachtrekkers in het blad en in een artikel aan te brengen die het heuristisch systeem van de lezer aanschakelt.

Zichtbaar en herkenbaar
Bij effectieve communicatie van informatie draait het eigenlijk maar om twee zaken: zichtbaarheid (leesbaarheid) en herkenbare aansluiting op de wereld van de lezer (resonantie). Vóór de lezer iets kan herkennen moet zijn aandacht getrokken zijn en moet hij het kunnen zien. Als een versterking komt daar bovenop, synergie, het samenwerken van tekst- en beeldelementen, binnen de grenzen van de ‘boodschap’ van het verhaal.

Design Follows Function
Het is dus niet een kwestie van mooie vormgeving. “Design follows function” (Louis Sullivan).
Het feit dat de Volkskrant vorig jaar werd uitgeroepen tot de mooiste landelijk krant van Europa verleidde hoofdredacteur Pieter Klok ertoe om, in de krant van 18 januari, een kleine redesign te omschrijven als “een goede reden om de krant nog mooier te maken”. Gelukkig voegt hij er meteen aan toe “Duidelijker ook vooral, zodat u hopelijk makkelijker uw weg kunt vinden..”. Dat moet nog blijken. Zie ook mijn blog van 25 juli 2015 “ Spoorzoeken in de Volkskrant”.

Grotere letter
Even verderop in zijn intro “De Volkskrant had van alle kwaliteitskranten de kleinste letter. Nu wordt de broodletter iets groter, net als de regelafstand. Alles om het leesplezier en leesgemak zo groot mogelijk te maken.” Dat betekent, binnen de zelfde omvang van de krant (in economisch moeilijke tijden), minder woorden, wat op zichzelf geen probleem hoeft te zijn. Een beetje minder woorden kan geen kwaad.

Digitaal
Nou ben ik geen gemiddelde lezer, dat realiseer ik me. Ik lees de digitale krant ( de zgn ‘replica’), waarbij de grootte van letters er niet zo toe doen. Met vinger en duim kan ik elke grootte kiezen. Bovendien scan ik de krant heuristisch. Stop bij haakjes en aandachttrekkers. Een enkele keer lees ik een stuk(je), en als ik het niet lees maar het lijkt me interessant dan sla ik ’t op als bladwijzer, met een kleine kans overigens dat ik het later wel lees.

Minimal Information Units
In de geest van deze leesheuristiek is het concept van de Minimal Information Units. Korte krachtig statements, met voldoende info om de boodschap over te brengen, minder geneuzel, minder borrelpraat. Een zegen voor lezers als ik, helaas minder omzet voor freelancers.

Zorg voor contrast
Laten opvallen betekent vooral contrast aanbrengen. Contrast tussen het betreffende element en zijn omgeving. Een grotere letter, een andere letter, een kleur in een grijze omgeving, zwart in een gekleurde omgeving, één woord in een wit vlak, of een grote foto naast kleinere. Let daarbij ook op leesbaarheid, dus géén diapositieve teksten.

Tien tips ter ondersteuning van heuristieken