Eric Ravestijn - vakblad

De eerste editie van het wetenschappelijke tijdschrift ‘Nature’ van 4 november 1869

Een paar weken terug kwam ik in Trouw een tweetal artikelen van Dirk Waterval tegen over wetenschappelijke publicaties. ‘Controle van wetenschappelijke publicaties rammelt’, was de verontrustende kop boven één van de publicaties. Met ‘controle’ wordt hier de ‘peer review’, of het ‘peer reviewen’ bedoeld, dat voorafgaand aan publicatie van wetenschappelijke artikelen plaatsvindt. De kop boven het andere artikel: ‘Wetenschapsbladen: maak geld vrij voor eigen check op kwaliteit’, lijkt te hinten naar een oplossing voor het veronderstelde, wereldwijde, probleem.

Oorzaken

Als belangrijkste oorzaken noemt Waterval een tekort aan reviewers, en het ontbreken van de juiste expertise bij de reviewers. Een wetenschappelijk artikel wordt gemiddeld door drie reviewers beoordeeld. Achter deze oorzaken gaan weer andere ‘problemen’ schuil: het peer reviewen is een onbezoldigde bezigheid van wetenschappers die—misschien nu meer dan vroeger—door hun werkgevers—onder andere universiteiten— ook gewoon afgerekend worden op hetgeen er uit hun handen komt; daarbij wordt reviewen niet meegeteld. Sterker nog: er wordt niet eens werktijd voor vrijgemaakt.

De wetenschap breidt zich verder uit. Daardoor komt het steeds vaker voor dat onderzoek zo specifiek is, dat er nauwelijks peer reviewers met verstand van zaken te vinden zijn.

Een tweede ontwikkeling is, dat er steeds meer wetenschappelijke vaktitels verschijnen. Misschien omdat zelfs studenten tegenwoordig worden aangemoedigd om te publiceren; is dat een reden om meer bladen in de markt te zetten?.

Imagoschade

Middelen—tijd is geld—vrijmaken, zoals hiervoor al werd gezegd, helpt natuurlijk om tot een oplossing te komen. De echte oplossing ligt, volgens de artikelen, dieper verscholen in de systematiek van het peer reviewen.

Degelijke peer reviews zijn van groot belang voor het wetenschappelijke tijdschrift, de -uitgeverij, de wetenschapper èn zijn bepalend voor de kwaliteit van de wetenschap. Met het ‘gedoe’ rond ‘open access’ nog vers in ’t geheugen, lijkt het mij dat de opstelling van de uitgeverijen zelf, uitermate belangrijk is. Stug de problemen ontkennen, en net doen of er niets aan de hand is, is een misschien begrijpelijke, maar tegelijkertijd verkeerde aanpak. Anticiperen op, en meebewegen met de veranderende omstandigheden zal eerder tot voor iedereen acceptabele oplossingen leiden, waardoor verdere imagoschade voor het wetenschappelijke artikel en de -uitgeverij voorkomen wordt.